NIEZWYCZAJNE PRZYGODY PERSILESA I SIGISMUNDY: Powieść północna

Niezwyczajne przygody Persilesa i Sigismundy ukazały się drukiem w 1617 roku, już po śmierci autora. 

Korzenie Persilesa sięgają tradycji tzw. "powieści greckiej", a całość żywo przypomina menippeę przez motyw fantastycznej podróży, w której idea, reprezwentowana przez bohaterów, poddana zostaje licznym próbom. Metaforyczna pielgrzymka idealnych kochanków, wiodąca ich z odległych, baśniowych, "stref septentrionalnych" ku Rzymowi — stolicy chrześcijańskiego, cywilizowanego świata, jest jednocześnie barwną historyjką, utrzymaną w poetyce powieści rycerskiej, i parabolą ludzkiego losu, "drogi doskonalenia się". Niezwykłe dzieje pary głównych bohaterów splatają się z równie dziwnymi przygodami postaci epizodycznych, tworząc misterny schemat świata, w którym wszystko przechodzi od form niższych ku wyższym. Taki schemat treściowy mógłby dać efekty nużące i artystycznie chybione, gdyby nie kunszt Cervantesa, który umiejętnie rozwija akcję, starannie dozując napięcie, a w odpowiednich momentach uciekając się do niezawodnej ironii. W sumie jest to książka interesująca nie tylko dla znawców przedmiotu i epoki, dla których stanowi istną perełkę; czytelnik znajdzie w niej elementy powieści przygodowej, moralitetu, baśni, powieści rycerskiej, pasterskiej, ba, nawet powieści kryminalnej i komiksu. Hybrydy pasują do naszej epoki; Persiles jest hybrydą niewątpliwą. 

[WL, 1980]