UKŁAD

Elia Kazan (ur. 1909), Amerykanin greckiego pochodzenia, zanim wszedł do literatury, miał już za sobą wybitne osiągnięcia jako reżyser filmowy i teatralny, jeden z twórców nowoczesnej amerykańskiej szkoły teatralnej. Reżyserował pięć sztuk wyróżnionych nagrodą Pulitzera, m.in. Tramwaj zwany pożądaniem Tennessee Williamsa i Śmierć komiwojażera Arthura Millera. Nagrodę Academy Award otrzymały dwa jego filmy. 

Pierwsza powieść Kazana, Ameryka, Ameryka, oparta w znacznej mierze na wątkach autobiograficznych, została w jego reżyserii sfilmowana przynosząc mu światową sławę. Nakręcony został także film na podstawie Układu. 

Tematem tej powieści, również obfitującej w elementy autobiograficzne, są szeroko pojęte "układy" życia osobistego, rodzinnego i społecznego współczesnego Amerykanina. Ustabilizowany układ życia bohatera, człowieka, który może o sobie powiedzieć, że zrobił karierę, załamuje się i rozpada pod wpływem gwałtownego uczucia; Eddie Anderson uprzytamnia sobie, że wszystkie dotychczasowe zdobycze życiowe osiągnął na skutek zafałszowania i stłumienia swojej prawdziwej osobowości. Rezultatem tej świadomości jest głębokie załamanie psychiczne i całkowite odcięcie się od dotychczasowego życia. Eddie próbuje zacząć na nowo, stworzyć nowy "układ", w którym mógłby żyć w zgodzie z samym sobą. Czy mu się to w pełni udaje? Autor zawiesza odpowiedź. Rozstrzygnięcie pozostawia przyszłości. 

[PIW, 1970]