PARAGRAF 22

Paragraf 22! Słynny paragraf 22, przed którym w wojsku nikt się nie obroni, rządzi również wszechwładnie w eskadrze amerykańskich lotników stacjonujących pod koniec II wojny światowej we Włoszech. Dla autora, Josepha Hellera (ur. 1923), któremu powieść ta przyniosła światowy rozgłos, owo zbiorowisko ludzkie stanowi soczewkę, która skupia nieubłagane działanie praw wojny i jej biurokratycznego zaplecza: wojna ma jednak - obok wymiaru tragicznego - strony groteskowe i śmieszne. Te właśnie wychwytuje Heller, opisując czekających w straszliwym napięciu na loty bojowe żołnierzy i dowódców, których psychika ulega w tej stresującej sytuacji najrozmaitszym deformacjom.

Pełno więc w książce konfliktów, bójek, szaleństw, pełno symulantów i dekowników, skłóconych ze sobą generałów, zabawnych frustratów, pomiędzy lotami bojowymi plączących się po burdelach Wiecznego Miasta lub wymyślających sobie najbardziej dziwaczne zajęcia, na których dnie czai się strach. Chodzi o to, by odsunąć od siebie koszmar chwil, gdy człowiek zamknięty w kadłubie maszyny przeżywa oczekiwanie na własną śmierć. Największą zasługą Hellera jest właśnie owo pozbawione patosu spojrzenie na absurd wojny: nie tylko nie przesłania ono jej grozy, lecz wręcz ją podkreśla.

[PIW, 1993]