KOMU BIJE DZWON

dobry, okładka z przybrudzeniami, przyżółceniami, niedużymi otarciami i przygięciami, w środku jedno przełamanie klejenia, kilkanaście pierwszych i ostatnich kartek z trochę wywiniętym jednym bądź obydwoma rogami

W ciągu osiemnastu miesięcy wytężonej pracy powstała pięćsetstronicowa powieść Komu bije dzwon, zawierająca - według wyznania autora - "wszystko, czego dowiedział się o Hiszpanii przez osiemnaście lat". Zawarł w niej pisarz i rozwiązał prześladujące go od lat zagadnienie wartości życia, rozstrzygnął problem "urzeczenia śmiercią" przez odnalezienie ceny życia oddanego w imię określonej sprawy, sprecyzował swą antyfaszystowską postawę, i wreszcie - osiągnął doskonałość formy artystycznej, która przewyższa wszystkie poprzednie książki zarówno pod względem kompozycji całości, jak i pod względem rozwiązania poszczególnych wątków, rysunku postaci, niezrównanego, jedynego w swoim rodzaju języka.

Komu bije dzwon jest wielką, epicką tragedią - zawiera wszystkie elementy tragicznego fatum, a równocześnie, jak na epickie dzieło przystało, pełne jest żywych, prawdziwych scen z życia prostych ludzi, przemawiających nie językiem literatury, ale językiem codzienności, naturalnym i soczystym.

[Książka i Wiedza, 1987]