ŻYCIE ARSENIEWA

Nie da się wykluczyć, że gdyby Marcel Proust żył w Rosji schyłku XIX wieku, pisałby jak Bunin. Taką literaturę piszą bowiem synowie starzejących się rodziców i starych rodów – panicze dorastający w zapadających się w ziemię dworkach ocienionych rozrośniętymi drzewami, których nie ma komu przyciąć. Po czym, po kataklizmach I wojny światowej i rewolucji, epoce jazzu i kobiecych pantalonów, wspominają na jałowej ziemi wygnania kosmiczny ład tęczującego ogrodu dzieciństwa. Dałoby się wywieść powinowactwa literackie Życia Arseniewa z Doliną Issy z prozą Iwaszkiewicza, Nabokova, Rotha.

Czytając jednak o ogrodach Litwy, Słowenii czy Bretanii, możemy nurzać się w bezpiecznej nostalgii. Bunin zaś przy okazji maluje nam stumilionową Rosję przełomu wieków, rodzącego się kolosa. To nie tylko zaśniedziałe mieściny, w których spotkać można oficerów, starozakonnych i damy w binoklach, prowadzące czytelnie publiczne. To również nowa Rosja - budząca się po wiekach pańszczyzny potęga, hucząca dalekobieżnymi pociągami relacji Petersburg - Moskwa - Jałta, którymi wędruje ścigający swoje uczucie bohater. Rosja błyszcząca tysiącami wiorst szyn, zasypująca świat milionami pudów pszenicy i kobiałek czereśni. Takiej Rosji w literaturze nie doświadczyliśmy przed Buninem.

Iwan Bunin (1870-1953), którego ród sięgał korzeniami XIV-wiecznej Litwy, urodził się pod Woroneżem. Dorastał w podupadającym majątku ziemskim, w 1889 roku zaczął pracować w Orle jako korektor w miejscowej gazecie, gdzie poznał swoją pierwszą miłość, Warwarę...

O tym jednak piękniej, bez rzeczowości encyklopedii, mówi Życie Arseniewa. Bunin rychło trafił z Orła do stolicy - u progu rewolucji był uznanym prozaikiem i poetą, członkiem Petersburskiej Akademii Nauk. W lecie 1918 roku przedarł się przez front z opanowanej przez bolszewików Moskwy do Odessy, gdzie współpracował z oddziałem propagandy sztabu generała Denikina. W lutym 1920 roku ewakuował się przez Morze Czarne i Turcję do Francji.

W 1933 roku jako pierwszy rosyjski pisarz, ale i jako pierwszy emigrant polityczny w dziejach otrzymał literacką Nagrodę Nobla; Józef Stalin i jego faworyt, Maksym Gorki, musieli obejść się smakiem.

[Polityka, 2011]