MARTA

Eliza Orzeszkowa (1841-1910), pisarka i publicystka okresu pozytywizmu. W okresie powstania styczniowego współpracowała z "czerwonymi", organizowała pomoc dla rannych, przewoziła żywność i pocztę, a także ukrywała przywódcę powstania, Romualda Traugutta. W jej prozie ciągle powraca temat powstania (Nad Niemnem, Gloria victis) i sytuacji szlachty w dobie popowstaniowej (Rodzina Brochwiczów, Pompalińscy, Pan Graba). Była jednym z najbardziej społecznie zaangażowanych twórców doby pozytywizmu. W swoich utworach poruszała wszystkie ważne w tym czasie tematy, m.in. "pracy u podstaw" (Obrazek z lat głodowych), asymilacji Żydów (Eli Makower, Meir Ezofowicz) oraz emancypacji kobiet. Po rozwodzie z mężem i sprzedaży majątku pisarka znalazła się w trudnej sytuacji finansowej; zmuszona szukać pracy, zauważyła ograniczenia społeczne uniemożliwiające kobietom samodzielne utrzymanie się.

Z tych doświadczeń i obserwacji wyrosła Marta. Po ukazaniu się powieści w 1873 r. Orzeszkowa odniosła niebywały sukces w kraju i za granicą i stała się ważną postacią ruchu emancypacyjnego. Tak pisała o swoim sukcesie:

"Gdy [»Marta«] wyszła w świat, wielki ruch się stał między niewiastami. Po raz pierwszy zaczęłam otrzymywać listy od nieznajomych, w których kobiety różnych położeń towarzyskich, zajęć i wieków dziękowały mi za tę książkę, prosiły o rady, wypowiadały różne swoje zamiary i entuzjazmy, którymi je ta książka natchnęła. Było podobno wiele takich, które czytając ją zalewały się łzami, uczuwały wielką trwogę przed przyszłością, rzucały się do nauki i pracy".

[Zielona Sowa, 2005]