NIEWINNI W NORYMBERDZE

"Przypominam sobie postać Seweryny Szmaglewskiej, składającej przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze zeznania... Na barkach tej słabej i znaczonej stygmatem cierpienia dziewczyny spoczywał cały ciężar odpowiedzialności za przedstawienie światu wszystkiego, co Polska i Polacy przecierpieli w czasach pogardy dla człowieczeństwa. Mam jeszcze w uszach - po tylu latach! - dźwięk głosu Szmaglewskiej, jej proste słowa, które wzruszały salę do łez i cichy szept tłumacza... Spokój Szmaglewskiej, ta jej naturalna poza pozbawiona cienia ekshibicjonizmu czy przesady zrobiły wówczas największe wrażenie na tych wszystkich, którym było dane wysłuchać jej zeznań w Norymberdze.

Czytając teraz Szmaglewską stwierdzam w jej norymberskim tworzywie literackim ten sam spokój i równowagę, którymi już wtedy imponowała wszystkim. Książka Szmaglewskiej nie tyle oskarża, co zmusza do pamięci, do konfrontacji. Przypomina nie tylko ówczesną rzeczywistość norymberską z jej wszystkimi problemami ludzkimi, ale cofa nas do czasów, kiedy głęboko wierzono, iż prawo pokona bezprawie i przywróci godność ludzką wszystkim tym, którym nieludzki reżim usiłował je odebrać... Ta konfrontacja jest chyba najbardziej wstrząsającym elementem powieści, chociaż napisanej w sposób kameralny, czasem wręcz intymny. Świadczy to o artyzmie pisarki, która potrafi jedną klamra spiąć wszystko, co nią wtedy wstrząsnęło: pogardę, litość, miłość i ulgę".

Z recencji Mariana Podkowińskiego w Perspektywach

[Książka i Wiedza, 1980]