KAMIENNY MOST: Tradycja judaistyczna w twóczości Romana Brandstaettera

Przedmiotem rozprawy jest prawie cała twórczość Romana Brandstaettera: przedwojenna, w której pisarz przemawiał jako Żyd, i powojenna, z której znany jest jako pisarz chrześcijanin. Analizy i interpretacje stylu pisarskiego, a także fakty biograficzne pozwoliły na odczytanie jego utworów jako indywidualnej techniki pisarskiej, która oparta jest na sposobach żydowskiej egzegezy i kabalistycznym rozumieniu języka hebrajskiego. W jego utworach dają się wyłonić poszczególne słowa kluczowe dla całej jego twórczości, takie jak: „kamień”, „raj”, „dom”, „zasłona”. Znaczenia tych słów są osadzone w tradycji żydowskiej. Za ich pomocą kabaliści określali Torę. Równie ważną funkcję jak słowa odgrywają tu poszczególne litery, co jest specyficzne dla kabalistycznych odczytań Biblii. Dla Brandstaettera najważniejszymi hebrajskimi literami są: Bet i Taw. Pisarz łączy je ze znaczeniami liter greckich: Alfa i Omega – Początek i Koniec. W tradycji żydowskiej litery są „kamieniami”. Z kamieni buduje się słowa, a więc „budowle”, „domy”. W ten sposób dzięki słowom pisarz staje się budowniczym a jego utwory „budowlami”. Poza tym w tradycji judaistycznej komentarze Tory porównywane są do „młota kruszącego skałę Tory”. W twórczości pisarza pomiędzy judaizmem i chrześcijaństwem został przerzucony „kamienny most” w postaci znaku – jednej litery Taw, która była zapisywana w piśmie starohebrajskim w formie krzyża. Mowa jest o niej w proroctwie biblijnym Ezechiela. Podobna jest do niej grecka litera Tau, którą kultem otaczał św. Franciszek, a którego często przywołuje Brandstaetter. W swojej twórczości pisarz opierał się na rabinistycznych wykładniach religijnych. Dzięki temu niezwykłą wagę przywiązywał do „imienia”. Jego „opus magnum” Jezus z Nazarethu traktuje o imieniu Mesjasza i miejscu. Brandstaetter utożsamił pojęcie miejsca i imienia. Dokonuje on w swoich utworach indywidualnej „topografii”, z której najważniejsza jest polska litera „T”: Bethlehem, Betsaida, Bethania, Nazaret.

[UWM, 2005]