WYNALAZEK MORELA

Prolog - Jorge Luis Borges.

* * * * * * *

Adolfo Bioy Casares (ur. 1914 r.) zgodnie uważany jest dziś za jednego z ciekawszych twórców literatury fantastycznej; polski czytelnik miał okazję zetknąć się już z jego powieścią Plan ucieczki. Pisarstwo A. Bioy Casaresa, bliskiego przyjaciela i współpracownika J.L. Borgesa, członka tej samej grupy literackiej "Sur" - wykazuje szereg analogii z dziełem autora Fikcji. U obu - podobny sposób kreowania świata ze stosunkowo niewielkiej, ściśle określonej liczby elementów, z których każdy posiada wyraźną funkcję w kształtowaniu całości. Dla żadnego z nich literatura nie jest zwierciadłem, które odbija wszystko, cokolwiek przed nim się znajdzie - obaj, czerpiąc z realnej rzeczywistości elementy do swoich fabuł, przeprowadzają staranną selekcję i składają je w nową całość, autonomiczną i rządzącą się własnymi prawami. U obu ta sama "erudycyjna" maniera przytaczania cytatów, powoływania się na autorów i dzieła czasem rzeczywiście istniejące w kulturowym dziedzictwie, niekiedy zupełnie fikcyjne. Mimo tego podobieństwa Adolfo Bioy Casares jest autorem na wskroś oryginalnym, a jego fabuły pełne fałszywych tropów, ledwie zarysowanych motywów wiodą czytelnika krętą ścieżką intelektualnej igraszki, ukazując mu wciąż nowe, zmieniające się kalejdoskopowo możliwości interpretacji i symbolicznych znaczeń.

Wynalazek Morela to opowieść o samotniku, który na bezludnej z pozoru wyspie kryje się przed wymiarem sprawiedliwości - i niespodziewanie odkrywa tam tajemniczą obecność szeregu osób, te zaś całkowicie go ignorują, żyją w swoim własnym, hermetycznym świecie. Nie będziemy zagłębiać się w szczegóły, aby nie odsłonić tajemnicy, która pełni tu podobną funkcję do zagadki detektywistycznej. Powiedzmy tylko, iż koncepcja "obrotowej", powracającej wciąż wieczności, postaci absolutnie sterowanych, choć może funkcjonować autonomicznie, jako intelektualna gra, to jednak swoją jakość i wagę odsłania wtedy, gdy odkryjemy w niej pewne sensy odnoszące się do naszego świata i zawsze żywych problemów wolności człowieka i czasu, z którymi odwiecznie parają się filozofowie i poeci. Akcję ożywia kunsztownie przeprowadzony wątek romansowy, zaś całą narrację zabarwia swoisty humor, dyskretny i ironiczny.

[Wydawnictwo Literackie, 1975]